ျမေတာင္ဆရာေတာ္၏ မာ + ဓာ မွတ္တမ္း

ဒုကမာတိကာမွတ္တမ္း

ေဟတုေဂါစၧကမွတ္စု

နေမာ တႆ ဘဂ၀ေတာ အရဟေတာ သမၼာသမၺဳဒၶႆ

ဤေဂါစၧက၌ ပရမတၳတရားအားလံုးကုိ -

၁။ ပထမဒုက္၌ ဟိတ္မည္ေသာတရားႏွင့္ မယွဥ္ေသာတရား၊

၂။ ဒုတိယဒုက္၌ သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာတရားႏွင့္ မယွဥ္ေသာတရား၊

၃။ တတိယဒုက္၌ ဟိတ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရားႏွင့္ မယွဥ္ေသာတရား - ဟု ႏွစ္မ်ိဳးစီ ခြဲ၍

    ေဟာမည္။ မေဟာေသာတရားဟူ၍ မရွိ။

၄။ စတုတၳဒုက္၌ သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာတရားကုိသာလွ်င္ ဟိတ္မည္ေသာတရားႏွင့္
     မမည္ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ သမၸယုတ္ဟိတ္မရွိေသာတရားကုိ မေဟာ
    ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

၅။ ပဥၥမဒုက္၌ ဟိတ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရားကုိသာလွ်င္ ဟိတ္မည္ေသာတရားႏွင့္ မမည္ေသာ
   တရား -ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ ဟိတ္ႏွင့္မယွဥ္ေသာတရားကုိ မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္
   ရသည္။

၆။ ဆ႒ဒုက္၌ ဟိတ္မမည္ေသာတရားကုိသာလွ်င္ သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာတရားႏွင့္ မရွိ -
    ေသာတရား - ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ ဟိတ္မည္ေသာတရားကုိ မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ -
   ထုတ္ရသည္။

တရားရွာပံု

       ေဟတုသဂၤဟအသြားကုိ ၾကည့္၍ -

၁။ ဟိတ္မည္ေသာတရားတုိ႔မွာ ``ေလာ. ေဒါ. ေမာဟာ၊ ဤသံုးျဖာ၊ `အ´ႏွင့္ယွဥ္စပ္၊ ဟိတ္ေျခာက္မွတ္´´ဟူေသာ နိယံႏွင့္အညီ ဟိတ္ေျခာက္ပါးျဖစ္၍ ၾကြင္းေသာ စိတ္. ေစတသိက္. ရုပ္. နိဗၺာန္တုိ႔သည္ ဟိတ္မမည္ေသာတရားမ်ား ျဖစ္ပါသည္။

ဟိတ္ေျခာက္ပါးကုိ သစၥာဖြဲ႕ပံု

       ဟိတ္ေျခာက္ပါးကုိ ေလာကီ. ေလာကုတၱရာႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေလာကီဟိတ္တုိ႔တြင္ ေလာကီ
သဟိတ္စိတ္၌ရွိေသာ ေလာဘၾကဥ္ေသာ ဟိတ္ငါးပါးကုိ ဒုကၡသစၥာ၊ ေလာဘကုိ သမုဒယ-
သစၥာဖြဲ႕ရသည္။

       ေလာကုတၱရာဟိတ္တုိ႔တြင္ မဂ္စိတ္ေလးခု၌ရွိေသာ အေမာဟကုိ မဂၢသစၥာ၊ ၾကြင္းေသာ အေလာဘႏွင့္ အေဒါသကုိ သစၥာ၀ိမုတ္၊ ဖုိလ္စိတ္ေလးခု၌ရွိေသာ ဟိတ္သံုးလံုးကုိ သစၥာ၀ိမုတ္ထုတ္ရသည္။

       ၂။ သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာတရားတုိ႔မွာ ``ေသသာနိ သဗၺာနိပိ ဧကသတၱတိစိတၱာနိ
သေဟတုကာေန၀´´ဟူေသာပါဠိႏွင့္အညီ သဟိတ္စိတ္ ဧကသတၱတိတုိ႔ျဖစ္ပါသည္။ ၎ကုိ ေစတသိက္ယွဥ္ေသာ္ ေမာဟမူေဒြ၌ ေမာဟၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ေဒြပညာသျဖစ္ပါ
သည္။

       ေမာဟမူေဒြ၌ ေမာဟမွာ ယွဥ္ေဖာ္ယွဥ္ဖက္ သမၸယုတ္ဟိတ္မရွိေသာေၾကာင့္ ၾကဥ္ရသည္။

       သမၸယုတ္ဟိတ္မရွိေသာတရားတုိ႔မွာ ``တတၳ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန´´စေသာပါဠိႏွင့္အညီ အဟိတ္စိတ္အ႒ာရသ၊ ဆႏၵၾကဥ္ေသာ အညသမာန္းေစတသိက္ ဒြါဒသ၊ ရုပ္အ႒၀ီသ၊ နိဗၺာန္တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။

       ၃။ ဟိတ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရားႏွင့္ မယွဥ္ေသာတရားတုိ႔မွာ ဟိတ္ရွိေသာတရား. မရွိေသာတရားတုိ႔ႏွင့္ အတူတူပင္ ျဖစ္ပါသည္။

       ၄။ စတုတၳဒုက္မ်ား၌ ဒုက္၏အမည္တြင္ ပါ၀င္ေသာ ဒုတိယပုဒ္ကုိ ၾကည့္၍ ေဟာမည့္တရားကုိ ရွာရသည္။ ပထမပုဒ္ကုိ ၾကည့္၍ ေဟာနည္းကုိ ရွာရသည္။ ဤသည္မွာ ေဂါစၧက၏ သေဘာသြားျဖစ္သည္။

       ဥပမာ = စတုတၳဒုက္၏ အမည္မွာ ``ေဟတု+သေဟတုက´´ဒုက္ျဖစ္သည္။ ထုိတြင္ ဒုတိယပုဒ္မွာ ``သေဟတုက´´ျဖစ္သည္။ ``သေဟတုက´´ဟူသည္မွာ ``သမၸယုတ္ ဟိတ္ရွိေသာ´´ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ဤဒုက္၌ ``သမၸယုတ္ဟိတ္ ရွိေသာ တရားမ်ား´´ကုိသာ ေဟာမည္-ဟု သိရသည္။

     ပထမပုဒ္မွာ ``ေဟတု´´ျဖစ္သည္။ ``ေဟတု´´ဟူသည္မွာ ``ဟိတ္မည္ေသာ´´-ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ဤဒုက္၌ သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာတရားမ်ားကုိသာလွ်င္ ဟိတ္မည္ေသာတရား၊ ဟိတ္မမည္ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာရမည္။

       သမၸယုတ္ဟိတ္မရွိေသာတရားမ်ားကုိ မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

       ၅။ ပဥၥမဒုက္မ်ား၌လည္း စတုတၳဒုက္မ်ားနည္းတူ ေဟာမည့္တရားႏွင့္ ေဟာနည္းကုိ ရွာရသည္။ ဤ၌ ပဥၥမဒုက္၏ အမည္မွာ ``ေဟတု+ေဟတုသမၸယုတၱ´´ဒုက္ျဖစ္သည္။ ထုိတြင္ ဒုတိယျဖစ္ေသာ ``ေဟတုသမၸယုတၱ´´ပုဒ္ျဖင့္ ဟိတ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရား ကုိသာ ေဟာမည္။ ပထမပုဒ္ျဖစ္ေသာ ``ေဟတု´´ပုဒ္ျဖင့္ ဟိတ္မည္ေသာတရား၊ ဟိတ္မမည္-ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာရမည္-ဟု သိရမည္။

       ဟိတ္ႏွင့္မယွဥ္ေသာတရားမွန္သမွ်ကုိ မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

       ၆။ ဆ႒ဒုက္မ်ား၌ ဒုက္၏အမည္တြင္ပါ၀င္ေသာ ပထမပုဒ္ျဖင့္ ေဟာမည့္တရားကုိ ရွာရမည္။ ဒုတိယပုဒ္ျဖင့္ ေဟာနည္းကုိ ရွာရမည္။ ဤ၌ ဒုက္၏အမည္မွာ ``န ေဟတု + သေဟတုက´´ဒုက္ျဖစ္သည္။ ထုိတြင္ ပထမပုဒ္မွာ ``န ေဟတု´´ျဖစ္သည္။ ``ဟိတ္ -မမည္ေသာတရား´´ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ ဒုတိယပုဒ္မွာ ``သေဟတုက´´ျဖစ္သည္။ ``သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာ´´ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ဟိတ္မမည္ေသာတရားမ်ား ကုိသာလွ်င္ သမၸယုတ္ဟိတ္ရွိေသာတရား၊ မရွိေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာရမည္။

       ဟိတ္မမည္ေသာတရားကုိကား မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

သဒၵါထူး၍ အနက္မထူးလွ်င္

 သဒၵါထူး၍ အနက္မထူးလွ်င္ ေဒသနာ၀ိလာသ၊ ပုဂၢလဇၥ်ာသယအားျဖင့္ ေဟာေတာ္-မူသည္ ဟု မွတ္ရမည္။

       ဤ၌ ေဟတုသမၸယုတၱဒုက္သည္ သေဟတုကဒုက္ႏွင့္ သဒၵါမွ်သာ ထူး၏။ အနက္ -အားျဖင့္ကား မထူးေပ။ ထုိသုိ႔ မထူးေသာ္လည္း ျမတ္ဗုဒၶသည္ ေဒသနာ၀ိလာသ၊ ပုဂၢလဇၥ်ာ-သယအားျဖင့္ ေဟာေတာ္မူပါသည္။

အာသ၀ေဂါစၧကာဒိမွတ္စု

အာသ၀စေသာ ကုိးေဂါစၧကတုိ႔၏

       ၁။ ပထမဒုက္မ်ား၌ ပရမတၳတရားအားလံုးကုိ တရားကုိယ္တရား၊ တရားကုိယ္မွ ၾကြင္းေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ မေဟာေသာ ပရမတၳတရားဟူ၍ မရွိ။

       ၂။ ဒုတိယဒုက္မ်ား၌ ပရမတၳတရားအားလံုးကုိ တရားကုိယ္၏ အာ႐ံုျဖစ္ထုိက္ေသာ တရား၊ အား႐ံုမျဖစ္ထုိက္ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ မေဟာေသာ ပရမတၳတရား ဟူ၍ မရွိ။

       ၃။ တတိယဒုက္မ်ား၌ ပရမတၳတရားအားလံုးကုိ တရားကုိယ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရား၊ မယွဥ္ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ မေဟာေသာ ပရမတၳတရားဟူ၍ မရွိ။

       ၄။ စတုတၳဒုက္မ်ား၌ တရားကုိယ္၏ အာ႐ံုျဖစ္ထုိက္ေသာတရားကုိသာလွ်င္ တရား-ကုိယ္တရား၊ တရားကုိယ္မွ ၾကြင္းေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ တရားကုိယ္၏ အာ႐ံုမျဖစ္ထုိက္ေသာတရားကုိကား မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

       ၅။ ပဥၥမဒုက္မ်ား၌ တရားကုိယ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရားကုိသာလွ်င္ တရားကုိယ္တရား၊ တရားကုိယ္မွ ၾကြင္းေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ တရားကုိယ္ႏွင့္ မယွဥ္ေသာ-တရားကုိကား မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

       ၆။ ဆ႒ (ေနာက္ဆံုး) ဒုက္မ်ား၌ တရားကုိယ္ႏွင့္ မယွဥ္ေသာတရားမ်ားကုိသာလွ်င္ တရားကုိယ္၏ အာ႐ံုျဖစ္ထုိက္ေသာတရားႏွင့္ အာ႐ံုမျဖစ္ထုိက္ေသာ တရား- ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္။ တရားကုိယ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရားကုိကား မေဟာ၍ ဒုက္မုတ္ထုတ္ရသည္။

တရားၾကည့္ပံုႏွင့္ ရွာပံု

       ၁။ ပထမဒုက္မ်ား၌ တရားကိုယ္တရား၊ တရားကုိယ္မွ ၾကြင္းေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳး-ခြဲ၍ ေဟာမည္-ဟု ဆုိထားေသာေၾကာင့္ ဤ ၌ အာသ၀စေသာ တရားကုိယ္မ်ားကုိ သိထား
ရမည္သာ။ သုိ႔ျဖစ္၍ ေအာက္ပါနိယံမ်ားျဖင့္ အာသ၀စေသာ တရားကိုယ္မ်ားကုိ သိပါေလ ..

တရားကုိယ္နိယံမ်ား

       ၁။ ေလာ. ေဒါ. ေမာဟာ၊ ဤသံုးျဖာ၊ `အ´ႏွင့္ယွဥ္စပ္၊ ဟိတ္ေျခာက္မွတ္။

       ၂။ ေလာ. ဒိ႒္ႏွင့္ေမာ၊ သံုးပါးေျပာ၊ အာ. ၾသ. ေယာဂ၊ တရားကုိယ္။

       ၃။ ေလာ. ေဒါ. ဒိ႒ိ၊ သံုးပါးရွိ၊ မွတ္ဘိ ဂႏၳ၊ တရားကုိယ္။

       ၄။ ေလာ. ဒိ႒္ ႏွစ္တန္၊ ဥပါဒါန္၊ မွတ္ရန္ တရားကုိယ္။

       ၅။ ေလာဘ. ေဒါသ၊ ထိန. မိဒၶံ၊ ဥဒၶစၥံႏွင့္၊ ကုကၠဳစၥထည့္၊ ၀ိစိကိစၧာ၊ ေမာဟပါ၊

          ရွစ္ျဖာ နီ၀ရဏ တရားကုိယ္။

       ၆။ ေလာ. ေဒါ. မာ. ဒိ႒္၊ ၀ိစိကိစၧာ၊ ေမာဟပါ၊ ေျခာက္ျဖာ အႏုသယတရားကုိယ္။

       ၇။ ေလာ. ေဒါ. မာ. ဒိ႒္၊ ၀ိစိကိစ္ႏွင့္၊ ဣသ္. မစ္. ေမာဟာ၊ ဤရွစ္ျဖာ၊ မွတ္ပါ

          သံေယာဇဥ္ တရားကုိယ္။

       ၈။ ေလာ. ေဒါ. ေမာ. မာ၊ ဒိ. ကိစၧာႏွင့္၊ ထိနာ. ဥဒၶစၥိ၊ အဟိရိကံ၊ ေနာတၱပၸံ၊

          မွတ္ရန္ တစ္ဆယ္ကိ။

       ေဟာပံုမွာ = ပထမပဒအရ တရားကိုယ္တရားမ်ားကုိ ေကာက္ယူၿပီး ဒုတိယပဒ အရ တရားကုိယ္မွ ၾကြင္းေသာပရမတၳတရားမ်ားကုိ ေကာက္ယူရမည္။

       ၂။ ဒုတိယဒုက္မ်ား၌ တရားကုိယ္၏ အာ႐ံုျဖစ္ထုိက္ေသာတရား၊ အာ႐ံုမျဖစ္ -ထုိက္ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးခြဲ၍ ေဟာမည္-ဟု ဆုိထား၏။ ဤ၌ အာသ၀စေသာတရား - မ်ားမွာ အကုသုိလ္တရားခ်ည္းျဖစ္၏။ ထုိအကုသုိလ္တရားမ်ား၏ အာ႐ံုျဖစ္ထုိက္ေသာ-မ်ားမွာ ``အကုသုိလ္မွာ ေလာကီသာတည္း´´ဟူေသာနိယံႏွင့္အညီ ``ေလာကီစိတ္ ဧက-သီတိ၊ ေစတသိက္ေဒြပညာသ၊ ႐ုပ္အ႒၀ီသ´´ဟူေသာ ေလာကီတရားမ်ားျဖစ္ပါသည္။

       အာ႐ံုမျဖစ္ထုိက္ေသာတရားမ်ားမွာ ``ေလာကုတၱရာစိတ္ရွစ္ခု၊ ေစတသိက္ဆတၱႎသ၊
နိဗၺာန္´´ဟူေသာ ေလာကုတၱရာတရားမ်ားျဖစ္ပါသည္။

       သုိ႔ျဖစ္၍ ပထမပဒ အရ ေလာကီတရားကို ေကာက္၍ ဒုတိယပဒ အရ ေလာကုတၱရာ
တရားမ်ားကုိ ေကာက္ယူရမည္။

နိယံမ်ား

       ၁။ အာသ၀.စ၊ ကုိး၀ ေဂါစ္မွာ။ ဒုတိယမ်ိဳး၊ ဒုက္ကုိးခုပါ။

    ပရိယာပႏၷ၊ သဥတၱရာ။ ေလာကိယ၊ ဒုက္က အတုိင္းသာ။

၂။ ေလာကီစိတ္. ေစ၊ ႐ုပ္ကုန္ေပ။ ေကာက္ေလ ပထမ၊ ေလာကိယ။

   ဒုတိယမွာ၊ ေလာကုတၱာ၊ သခ်ၤာ န၀၊ ကုိးပါးျပ။   ။

       ၃။ တတိယဒုက္မ်ား၌ ပထမပဒ အရ တရားကုိယ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရားကုိ ေကာက္ယူ
ရမည္။ ဒုတိယပဒ အရ တရားကုိယ္ႏွင့္ မယွဥ္ေသာတရားမွန္သမွ်ကုိ ေကာက္ယူရမည္။

       ဤ၌ သမၸယုတၱအရ တရားကုိယ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာတရား၊ တရားကုိယ္အခ်င္းခ်င္း -ယွဥ္ေသာတရား-ဟု ႏွစ္မ်ိဳးလံုးကုိ ယူရမည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ဤ၌ တရားကုိယ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ တရားမ်ားကုိ ေအာက္ပါနိယံမ်ားႏွင့္ သိႏုိင္ပါသည္။

နိယံမ်ား

       ၁။